باورهای اشتباه دوزبانگی

باورهای اشتباه دوزبانگی

شاید خیلی از شما تصمیم گرفته‌اید کودک خودتان را دوزبانه پرورش دهید، ولی موج عظیمی از باورهای منفی اطرافیان سمت شما هجوم می‌آورد و عقاید عجیب‌ و غریب خودشان را به شما تحمیل می‌کنند.

شما به ‌عنوان فردی که دنبال بالابردن سطح آگاهی خود هستید، باید نظرات آن‌ها را بشنوید و از آن‌ها تشکر کنید که شما و کودک شما دغدغۀ آن‌هاست، ولی مسیر صحیح را خودتان انتخاب کنید.

هیچ‌وقت اجازه ندهید باورهای اشتباه دیگران روی تصمیم‌گیری شما تأثیر بگذارد و با تحقیقات و مطالعه مسیر صحیح دوزبانگی را انتخاب کنید. در اینجا باورهای اشتباهی که ممکن است در این مسیر با آن‌ها برخورد کنید را بررسی می‌کنیم:

• چطور ممکن است نوزاد زبان دوم را از الآن شروع کند؟
• آیا به کودک فشار روحی و روانی وارد می‌شود؟
• کودک زبان مادری خود را هیچ‌وقت یاد نمی‌گیرد.
• کودک گیج می‌شود و نمی‌تواند بین دو زبان تمایز قائل شود و تفکیک کند.
• آیا دوزبانگی در کودکان باعث تأخیر زبانی می‌شود؟
• برای کودک من خیلی دیر شده است؟
• ذهن کودک مانند اسفنج است و به‌راحتی یاد می‌گیرد و نیازی به تلاش مداوم نیست؟
• کودکم با کارتون های انگلیسی دوزبانه می‌شود و دیگر هیچ نیازی نیست به کارگاه آورده شود؟

بله اینجا تعدادی از افکار و باورهای اطرافیان آورده شده است که باعث می‌شود شما با شنیدن آن‌ها مردد شوید و برای شما تصمیم‌گیری را سخت‌تر کند. پس بهترین راه مقابله با این هجوم عقاید داشتن آگاهی نسبت به روش صحیح دوزبانگی و انتخاب مسیر درست است. همۀ این دغدغه‌هایی را که دیگران برایتان می‌سازند یکی‌یکی پاسخ می‌دهیم.

• چطور ممکن است نوزاد زبان دوم را از الآن شروع کند؟

در پاسخ به این دغدغه باید گفت کمی به گذشته برگردید و به این فکر کنید که خود شما چطوری زبان مادری را فراگرفته‌اید که الآن به‌راحتی و روان و بدون فشار و فکر کردن راحت از آن استفاده می‌کنید؟ نوزادی را در نظر بگیرید که گریه می‌کند و مادرش با نوزاد صحبت می‌کند. چی شده؟ چرا گریه میکنی؟ عزیز دلم شیر میخوای؟ و… . آیا کودک متوجه می‌شود؟ چرا مادر با کودک صحبت می‌کند؟ او که متوجه نمی‌شود!

اگر خوب به فرایند فراگیری زبان مادری در کودکان دقت کنید، متوجه می‌شوید با­وجوداینکه مادر می‌دانست کودکش متوجه نمی‌شود، ولی آن‌قدر روزانه با کودک صحبت می‌کند و در معرض صحبت‌های اطرافیان قرار می‌گیرد که بالاخره وقتی یک‌ساله می‌شود شروع می‌کند اولین کلمات را می‌گوید. کم‌کم بعد از گذشت چند ماه و چند سال زبان مادری کامل‌تر می‌شود. بعد از یادگیری کلمه جملات کوتاه می‌گوید، بعد جملات بلند و روز به ‌روز در زبان مادری رشد می‌کند.

حالا به روش دوزبانگی پیله تا پرواز فکر کنید، دقیقاً همانند زبان مادری در کودکان شکل می‌گیرد. کودکی که یک سال در معرض زبان انگلیسی قرار می‌گیرد، مانند کودک یک‌ساله‌ای در زبان انگلیسی است و شروع به ادای کلمه یا جملات کوتاه می‌کند.

در این متد والدین باید خیلی صبور باشند، چراکه دوزبانه شدن کودکشان یک‌ شبه اتفاق نمی‌افتد، بلکه نیازمند صبوری و مداومت داشتن است. باید این روال مرتب و منظم ادامه پیدا کند تا به بار بنشیند و سرانجام کودک دوزبانه شود.

2- آیا به کودک فشار روحی و روانی وارد می‌شود؟

شاید اطرافیان شما با قاطعیت تمام به شما می‌گویند که کارتان اشتباه است و به کودک فشار روحی و روانی می‌آید. ممکن است عدۀ زیادی همین عقیده را در جامعه داشته باشند و جالب‌تر از همه اینکه عده‌ای تحصیل‌کرده و باسواد نیز هستند که همین عقیده را دارند. درواقع باید بگوییم که آن‌ها تا حدودی حق دارند! به این علت که فقط ظاهر قضیه را می‌بینند و فکر می‌کنند که ما با آموزش‌های مستقیم و قدیمی می‌خواهیم کودک زبان یاد بگیرد.

درحقیقت این افراد به­خاطر ناآگاهی از متد و توجیه­نشدن این‌گونه با شما برخورد می‌کنند، با قاطعیت نظر خودشان را مطرح می‌سازند و انتظار دارند شما نیز قبول کنید.

پس راه مقابله با این افراد این است که برایشان آموزش مستقیم و غیرمستقیم را توضیح دهیم و به آن‌ها توضیح دهیم که روش پیله تا پرواز برای کودکان زیر هفت سال فقط با بازی، اسباب‌بازی و هم­بازی است و آموزش خشک و مستقیم نیست، درواقع آموزشی در کار نیست. کودک بازی می‌کند و ندانسته زبان دوم را یاد می‌گیرد. فقط در محیط غنی قرار گرفته است و هر چیزی که در قالب بازی برای کودکتان باشد، نه‌تنها فشار روحی و عصبی ندارد، بلکه کودک با لذت از محیط فرا می‌گیرد و همیشه خاطرات شیرین در ذهنش ثبت می‌گردد.

شما می‌توانید مثال اطرافیانتان را که به چند زبان صحبت می‌کنند برای آن‌ها بیاورید، مثلاً در استان خوزستان افراد زیادی هستند که زبان مادری آن‌ها عربی است و فارسی را کامل بدون لهجه و با تسلط صحبت می‌کنند و در زندگی شخصی و تحصیلی بسیار موفق هستند یا مثال افرادی که در تبریز زندگی می‌کنند و زبان مادری آن‌ها ترکی است و حتی دیده شده نفرات اول کنکور سراسری و المپیادهای علمی کشور نیز می‌شوند و هیچ آسیبی و فشاری هم به آن‌ها وارد نشده است، چون در محیط طبیعی و بدون استرس و فشار به سبک زبان مادری فراگرفته‌اند.

3- کودک زبان مادری خود را هیچ‌وقت یاد نمی‌گیرد

این طرز فکر واقعاً خنده‌دارترین چیزی است که با آن مواجه می‌شویم و این احتمال تقریباً صفر است. چطور ممکن است کودک در یک محیط غنی و فارسی‌زبان زندگی کند، ولی زبان مادری خود را یاد نگیرد؟ شما با مثال‌های زیادی که در اطراف ما وجود دارد به‌راحتی می‌توانید از این نگرش سطحی عبور کنید.

4- کودک گیج می‌شود و نمی‌تواند بین دو زبان تمایز قائل شود و تفکیک کند

عده‌ای عقیده دارند دوزبانگی کودک را گیج می‌کند، کودک مخلوط حرف می‌زند و جای فعل و فاعل را اشتباه می‌گوید و برای همیشه زبان و صحبت­کردن او همین‌طور باقی می‌ماند، درصورتی‌که مخلوط حرف­زدن دو زبان یکی از پروسه‌های طبیعی کودکان دوزبانه است و همۀ افرادی که الآن دوزبانه یا سه زبانه هستند، در مدت‌زمانی گذرا ممکن است این مرحله را داشته باشند.

این مرحله کاملاً گذراست و کودک بعد از مدتی تقریباً نزدیک به سن مدرسه تفکیک زبانی را کاملاً یاد می‌گیرد، می‌تواند دو زبان را به‌خوبی تفکیک کند و بجا استفاده کند، ولی والدین عزیز و اطرافیان کودک باید به این نکته را توجه داشته باشند که تحت هیچ شرایطی حتی اگر خود کودک مخلوط حرف بزند، نباید شما با او مخلوط صحبت کنید، چراکه باعث سر درگمی کودک می‌شوید و او را گیج می‌کنید. شما به هر زبانی می‌خواهید با او صحبت کنید و کامل تفکیک کنید.

5- آیا دوزبانگی در کودکان باعث تأخیر زبانی می‌شود؟

تحقیقات نشان می‌دهد که دوزبانگی باعث تأخیر زبانی نمی‌شود. کودکان دوزبانه شاید اولین کلمات خود را کمی دیرتر از کودکان تک‌زبانه به زبان آورند، ولی در همان محدودۀ سنی نرمال (بین هشت تا پانزده­ماهگی) به زبان می‌آیند.

کودکانی که تأخیر زبانی دارند، حتی اگر تک‌زبانه هم باشند، دیر به زبان می‌آیند و این به­دلیل اختلال زبان است و باید آسیب‌شناس مشکل آن‌ها را حل کند،  ولی کودکان دوزبانه که اختلال زبانی ندارند هر دو زبان را باهم صحبت می‌کنند. ممکن است دامنۀ لغات آن‌ها به‌اندازۀ تک‌زبانه‌ها نباشد یا اینکه کل واژگان آن‌ها در دو زبان به حداقل اندازۀ یک تک‌زبانه باشد، ولی هیچ‌وقت دوزبانگی علت تأخیر زبانی نیست و علت آن در چیزهایی دیگر است که آسیب‌شناسی می‌تواند آن‌ها را بررسی کند.

برای مثال کودکان دوزبانه را می‌توان به یک ساختمان دوطبقه تشبیه کرد. همان‌طور که ساختن یک ساختمان یک طبقه زمان کمتری نسبت به ساختمان دوطبقه نیاز دارد، ولی ارزش و بهای یک ساختمان دوطبقه بسیار بیشتر از تک طبقه است.

کودکان دوزبانه ممکن است کمی دیرتر از تک‌زبانه‌ها صحبت کنند، ولی هر دو زبان را بالاخره صحبت می‌کنند و دوزبانگی علت تأخیر زبانی نیست.

6- برای کودک من خیلی دیر شده است؟

والدین زیادی در جلسات مشاوره مراجعه می‌کنند که دارای کودکان 5 الی 10ساله هستند و اظهار ناراحتی و نگرانی می‌کنند که خیلی دیر متوجه شده‌اند و کاملاً ناامید هستند که کودکشان دیگر دوزبانه نمی‌شود. برعکس آن­ها والدین زیاد دیگری مراجعه می‌کنند که دارای کودک 7 الی 9ساله هستند و اظهار می‌کنند که برای کودکشان خیلی زود است و نمی‌توانند تصمیم بگیرند که الآن شروع کنند یا صبر کنند.

در پاسخ این عزیزان باید گفت هیچ‌وقت نه خیلی زود است و نه خیلی دیر. شما در هر سنی که هستید و کودکتان نیز در هر سنی می‌توانید از همین امروز شروع کنید. برای شروع دوزبانگی بهترین سن بدو تولد تا ده­سالگی است و برای یادگیری زبان انگلیسی به‌عنوان یک زبان خارجی هر وقت شروع کنید، زمان مناسبی است و می‌توانید آن را با متدهای صحیح آموزشی به‌راحتی یاد بگیرید.

7- ذهن کودک مانند اسفنج است و به‌راحتی یاد می‌گیرد و نیازی به تلاش مداوم نیست؟

عدۀ زیادی هستند که خیلی خوش‌فکر هستند و فکر می‌کنند که چون کودک به‌راحتی یاد می‌گیرد، کودک خود را رها می‌کنند و می‌گویند خودش از محیط غنی فرامی‌گیرد، ولی اصل صبوری و مداومت را فراموش می‌کنند. درست است کودکان خلاقیت بالایی در زبان‌آموزی دارند و به‌راحتی زبان را از محیط جذب می‌کنند، ولی تلاش مدام والدین در ایجاد محیط غنی و مداومت در شرکت در کارگاه‌ها دست ‌به ‌دست هم می‌دهد تا شما بهترین نتیجه را بگیرید. پس دوزبانگی یک‌شبه اتفاق نمی‌افتد. دوزبانگی نیازمند چند سال مداوم تلاش و صبوری شماست. حداقل زمانی که نیاز است 3 سال و حداکثر 5 سال برای نتیجۀ دلخواه زمان نیاز داریم.

و باور اشتباه آخر:

8.کودکم با کارتون های انگلیسی دوزبانه می‌شود و دیگر هیچ نیازی نیست به کارگاه آورده شود؟

این یک باور بسیار اشتباه است. کارتون فقط یک ابزار تسهیل‌کننده است و مثل این است که به یک مادر بگوییم لطفاً با کودکتان زبان فارسی صحبت نکنید، در طول روز فقط برایش برنامه کودک پخش کنید و کودک شما خودش دوزبانه می‌شود. این واقعاً دور از ذهن است و زبان‌شناسان و روان­شناسان این نظریه را رد می‌کنند، چراکه زبان یعنی تعامل­داشتن و بدون تعامل در زبان، فقط به درک نسبی از آن زبان می‌رسیم و قادر نخواهیم بود روان و صحیح صحبت کنیم. پس برای دوزبانه ­شدن کودک خود باید ابتدا همۀ روش‌های معتبر علمی در جهان را بدانیم، از ابزارهایی که می‌توانیم در این مسیر ارزشمند استفاده کنیم و تلفیقی از چند روش خوب را برای کودکانمان اجرا کنیم تا بهترین نتیجه را بگیریم.

به مصاحبۀ زیر توجه کنید.

مصاحبه با ریتا روزنبک متخصص پرورش کودک دوزبانه

خانم ریتا روزنبک، متخصص و مؤلف چندین کتاب و مقاله درزمینۀ پرورش کودک دوزبانه و مادر دو دختر چندزبانه است. اولین کتاب وی در سال 2014 با عنوان پرورش کودک دوزبانه bringing up bilingual child منتشر شد و با فروش بالا مورداستقبال بسیاری از خانواده‌ها قرار گرفت. به گفتۀ این مؤلف این کتاب یک راهنمای آسان برای والدین و مربیانی است که می‌خواهند یک کودک دو یا چندزبانه پرورش دهند. وی هم‌اکنون مالک سایت بسیار بزرگ و پربازدید multilingual parenting است که درزمینۀ پرورش کودک دوزبانه فعالیت می‌کند.

به نظر شما دوزبانگی چیست؟

پاسخ خانم ریتا روزنبک: تعاریف زیادی برای دوزبانگی وجود دارد. من تعریفی را که پروفسور «فراکویسن گروسجین» از دوزبانگی ارائه داده‌اند را بیشتر می‌پسندم: «فرد دوزبانه کسی است که دو زبان (لهجه) را در زندگی روزمره‌اش استفاده کند.» این بدین معناست که نیازی نیست فرد دوزبانه بسیار روان و بدون لهجه به زبان دوم صحبت کند تا «دوزبانه» خوانده شود.

سؤالی بسیار مهم

برخی از افراد در کشور ما تصور می‌کنند صرفاً دیدن کارتون و ویدئوهای آموزشی روزانه به­مدت 4 تا 6 ساعت بهترین راه برای پرورش کودک دوزبانه است و این را یک «متد» می‌نامند. این افراد ادعا می‌کنند برای پرورش کودک دوزبانه هیچ‌چیز به‌جز دیدن کارتون و ویدئوهای آموزشی در طول روز لازم نیست و این امر نه از لحاظ روان­شناسی، نه فیزیولوژی به کودک هیچ آسیبی نمی‌رساند. در این مورد هم ما را راهنمایی فرمایید.

بااینکه دیدن تلویزیون و کارتون می‌تواند کمک‌کنندۀ مفیدی باشد، اما به‌طور حتم آن را هرگز به‌عنوان یک ابزار انحصاری آموزش و مواجه با زبان دوم توصیه نمی‌کنم. تحقیقات نشان داده است کودک برای آموزش یک زبان نیازمند ارتباط و مواجه با آن زبان است و می‌بایست از آن برای صحبت و در صحبت استفاده کند. علاوه بر این، اگر بقیۀ خصوصیات زبان مادری را به کناری بگذاریم، 4 تا 6 ساعت تماشای صفحۀ تلویزیون در یک روز برای هر کودکی بسیار طولانی است (می‌توانم بگویم حتی برای بزرگسالان هم‌زمان بسیار زیادی است). توصیه این است که کودکان زیر 2 سال نمی‌بایست تحت هیچ عنوان هیچ تماسی با تلویزیون یا دیگر صفحات نمایشگر داشته باشند و کودکان بزرگ‌تر نیز نباید روزانه بیشتر از دو ساعت در تماس با این ابزار باشند.

نویسنده: نسیم ابریشمی